تابلو نئون :لامپ های نئون که با رنگ های قرمز و آبی و سبز در کنار تابلوهای تبلیغاتی دیگر خود را به مشکلی چشم گیر نشان می دهند ، با استادی و تخصص ویژه ای با دست ساخته می شوند.
برای آموزش و اطلاعات کافی در این زمینه هم قطعاً بایستی از نزدیک در کارگاه های نئون سازی کار استادان این فن را تماشا کرده و با لمس لوله های شیشه ای و ابزار کار نزد استادان آموزش دید ، به دلیل این که این هنر فقط با قابلیت های شخصی و هنر دست آمیخته ، اگر چه مطالبی را در این مبحث می خوانید ، ولی عملاً کافی نبوده و فقط با کار مداوم و پیگیر با وجود علاقه زیاد امکان پذیر است.
لوله های شیشه ای با قطر یا سانتی متر (بعضاً بیشتر یا کمتر) معمولاً در طول دو متری اولین مواد برای ساخت نئون است.
کارگاه نئون سازی
در کارگاه نئون سازی دو نوع میزکار مورد استفاده قرار می گیرد. میز اولی میز ساخت یا شیشه گری و میز دوم میز شارژ است که هر کدام از این میزها با وسایل مخصوص به خودش بوده و ابزار ویژه دارد.
در محیط کاری نئون سازی باید اطراف تمیز و به خصوص در قسمت شارژ عاری از هرگونه گرد و غبار باشد ، کنار دیوار یک کارگاه نئون سازی بست های گونیا شکل نصب است تا زمانی که لامپ های نئون ساخته شد درجایی محفوظ و دور از دسترس بر روی آن بگذارند و بر اثر خطایی از سوی هر کسی لامپ های ظریف نشکند.
سطح میز ساخت و شیشه گری حتماً باید از جنس چوب باشد. در کنار این میز دو عدد مشعل مخصوص بر روی پایه نصب می باشد که این مشعل ها ویژگی خاص خود را دارند. روی این مشعل ها دو عدد شیر کنترل ظریف تعبیه شده است ، اولی برای تنظیم گازی است که از کپسول توسط شیلنگ های استاندارد وارد می شود و دومی جهت تنظیم فشار هوا یا اکسیژن می باشد. البته در بعضی از مشعل ها شیر کنترل سوم هم برای تنظیم شعله قرار داده اند. وضع ظاهری این مشعل ها شبیه مشعل های مخصوص جوشکاری کارپیت است ، اما در حقیقت تفاوت زیادی با این مشعل ها دارد.
مشعل ( یا چراغ) های نئون سازی باید شعله ای بسیار قوی ، اما باریک ( به قطر لوله خودکار) داشته باشند تا با آن بشود نقطه کوچکی از شیشه نئون را ذوب و جوش داد. مشعل دوم کمی از این قاعده مستسنی می باشد و شعله آن پهن تر و ملایم تر است. از این مشعل برای گرم نگه داشتن کل لوله یا شیشه نئون استفاده می کنند. البته موارد مختلفی در شیشه سازی نئون وجود دارد که نیاز به شعله پهن می باشد ، مثل ساختن دوایر بزرگتر.
البته در بعضی از کارگاه ها مشعل سومی هم دارند که با کمی فاصله از میز ساخت بر روی پایه ای مخصوص خودش مستقر می باشد. شکل این مشعل شبیه یک لوله ای است که اطراف آن مشبک بوده و در حالت افقی نصب شده و شعله ای نه چندان قوی از تمام جهات آن بیرون می زند.
این مشعل را می توان برای اشکال دایره و بیضی به خوبی استفاده نمود. روی میز ساخت علاوه بر دو شعله قطعات لوله های شیشه ای نئون و یک عدد الماس مخصوص شیشه بری ( از نوع گردبر) ابزار دیگری به کار نمی آید.
نحوه کار :
بیان شیوه سازی نئون کار آسانی است ، ولی عمل به آن ماه ها تمرین و شاگردی نیاز دارد. مخصوصاً در این مرحله از کار فقط استعداد و قابلیت فردی حرف اول را می زند. از این رو جهت آشنایی اولیه دانستن نکاتی ضروری است.
در کار با آتش ، هر چند مها شده و کوچک باشد ، جانب احتیاط لازم است ، قبل از روشن کردن مشعل بایستی کلیه مواد آتش زا یا محترقه مثل کاغذ و بنزین را دور از محدوده چراغ قرار داد و جهت پیشگیری از هر نوع خسارت ، کپسول آتش نشانی ، ظرف شن و یا هر وسیله دیگری جهت اطفاء حریق را باید پیش بینی کرد.
نحوه صحیح دست گرفتن لوله شیشه ای نئون به این شکل است که باید کف هر دو دست رو به آسمان بوده و به اندازه عرض شانه دستان را از یکدیگر فاصله بدهید ، به این شکل لوله را در دست گرفته و با حرکت شست و انگشتان د یگر لوله را بچرخانید ، می توان چندین بار قبل از شروع به کار ، در مقابل مشعل درست ایستادن و طرز صحیح به دست گرفتن شیشه نئون را تمرین کنیم.کارورز بایستی ماه ها طرز خم دادن و اتصال یا جوش شیشه را فقط تمرین کند ، به این شکل که وقتی لوله را به دست گرفتید ، ابتدا با شعله ملایم و پهن محدوده محلی را که قصد داریم خم داده یا ببرید و یا در دو سر لوله ای را که می خواهید بهم متصل کنید به خوبی گرم کنید. برای مثال : یک قطعه لوله نیم متری در دست گرفته و می خواهید به آن تقریبا شکل دایره بدهید ، فقط کافی است با شعله پهن آن قدر محل مورد نظر را گرم کنید تا حالت ارتجاع به خود گرفته و قابل خم خوردگی در حد دلخواه شود.
توجه داشته باشید! وقتی شیشه را در مقابل آتش گرفتید نباید آن را ثابت نگه داشت. بلکه دائماً باید ضمن چرخاندن به چپ و راست حرکت بدهیم تا گرما به صورت مساوی به همه جهات شیشه برسد ، البته نوع شیشه پیرکس بوده و در مقابل حرارت به راحتی ذوب می شود ، اما با این وجود باز هم باید مواظبت کرد که در مقابل گرما و سرما بر اثر انبساط و انقباظ طبیعی که در همه اجسام وجود دارد شیشه تر نخورده و یا نشکند.
به همین سادگی ولی با حوصله و دقت و تمرین زیاد می توان اشکال شبیه دایره و بیضی به یک شیشه نئون داد. برای به وجود آوردن زاویه 90 درجه کمتر یا بیشتر باید دقت زیادی به خرج داد. به این شکل که ابتدا یک طرف لوله را به وسیله یک قطعه لاستیک یا پنبه مسدود نماییم و از طرف دیگر لاستیک مدوری که از داخل آن یک قطعه شیلنگ کوچک پلاستیکی عبور کرده قرار می دهیم ، سر دیگر این شیلنگ توسط لوله ظریف پلاستیکی که به آن مصل کرده ایم ( شبیه آنژوکت) برای دمیدن به دهان می گیریم ، پس از آن که محدوده دلخواه را با شعله پهن به خوبی گرم کردیم ، با شعله باریک و قوی نقطه مورد نظر را آن قدر داغ می کنیم که به مرحله نزدیک به ذوب برسد. در این حال ضمن این که به آرامی در آن می دمیم لوله را آن قدر کج می کنیم تا دقیقاً به اندازه زاویه مورد نظر برسد.
نکته مهم در این مرحله آن است که بهترین زاویه و خمیدگی لوله نئون در آن است که ضخامت محل زاویه یا خم لوله ضعیف نشده باشد و از نظر مقاومت شیشه با قسمت های دیگر آن برابری کند. استادان فن برای آزمایش کار زاویه سازی هنرجویان. پس از خنک شدن لوله یک طرف آن را با دست گرفته و از طرف دیگر با شدت بیشتری می دمند در این حال در صورت وجود هر گونه اشکالی آن را به شاگردان تذکر می دهند. این جا است که انسان به یاد ضرب المثل معروف می افتد که می گویند – مگر شیشه است که بادش کنیم؟! به تصور تماشاگر شیشه با یک فوت یا دمیدن شکل گرفته و کاری آسان تر از آن نیست در حالی که این کار خود مستلزم ماه ها و یا سال ها تمرین و تجربه است! و تا فردی با انگیزه و علاقه مشغول کار نشود شیرینی یا سختی آن را نمی داند.
اکنون توانسته اید زاویه مطلوب را در شیشه نئون به دست آورید ، زمان آن رسیده است که اتصال (جوش) و برش شیشه را نیز نمرین کنید. برای این کار برخی معمولاً الماس گرد و مهارت به سرعت لوله را برش می زنند ، اما روش ساده تر آن هم وجود دارد. به این شکل که یک قطعه کوچک از ضایعات شیشه را در مقابل شعله تا حد ذوب می گیریم ، سپس نقطه کوچکی از آن را که در حال ذوب بوده و نازک شده است با همان حرارت و داغی به محلی از لوله که می خواهیم برش بزنیم ، می چسبانیم. طبیعی است که براثر انتقال حرارت زیاد بر یک نقطه از لوله شیشه ای ، آن لوله ترک خورده و به راحتی می توان از همان نقطه با یک حرکت آن را جدا کرده و این در حالی است که کاملا مدور و صاف برش می خورد.
حال دو قطعه لوله را که می خواهیم به یکدیگر جوش بدهیم ، انتخاب کرده و یکی از آنها را از یک طرف مسدود و دومی را از یک طرف شیلنگ هوا قرار می دهیم. دو سمت آزاد لوله ها را نزدیک هم ، آن قدر حرارت می دهیم تا به مرحله ذوب برسند. در این هنگام دو لوله را در زاویه دلخواه طوری به هم می چسبانیم که ضمن دمیدن آرام ، ضخامت شیشه در محل جوش در حد مطلوب واقع شود. با گرفتن شعله کافی بر روی محل جوش از برجستگی های اضافی آن کاسته و به شکل دلخواه خود شکل می دهیم.
وقتی که ما حروف خود را روی کاغذ گرافیک طراحی می کنیم ، باید آثار خطوط آن را برای کار نئون به صورت لازم طراحی کنیم. به این معنی که با رعایت اندازه ضخامت قطر لوله نئون ، خط به اصطلاح نئونی طراحی شود و نئون ساز هر لحظه باید شیشه ای را که خم می دهد با پیچ و خم حروف مطابقت نماید. بهترین حروف نئون آن است که دقیقاً شبیه طرح ارائه شده بود و از جنس شیشه و الکترود و گاز مرغوب باشد. بنابراین اگر نئون ساز خطاط باشد طبعاً حاصل زحماتش زیباتر خواهد بود.
الکترود :
وسیله ای است که کار انتقال جریان برق را به گاز نئون انجام می دهد و محل نصب آن در دو سر لوله شیشه ای است. جنس فلز آن از آلیاژ مخصوصی است که جریان الکتریسیته و یا ولتاژ بالا را به داخل لوله نئون هدایت می کند و توسط یک یا دو رشته سیم که از دو طرف لوله بیرون آمده است موجب اتصال گاز در درون لوله با برق می گردد. کیفیت الکترودها در نحوه کار و عمر نئون تأثیر مستقیم دارد. زمانی که الکترودها را به شکل حرف U انگلیسی در زاویه مخصوص خودش به لوله شیشه ای نئون جوشکاری می نمایند از یک طرف بایستی زائده اضافی از شیشه را به شکل باریک و کوچک با بلندی سه یا چهار سانتی متر ایجاد کنند تا محلی برای تخلیه هوا و شارژ باشد. با آخرین کنترل ها در حروف یا طرح ساخته شده ، در صورتی که تصمیم دارید رنگ حروفتان قرمز باشد ، کار شما برای شارژ آماده شده است.
در صورتی که خواسته باشید نئون شما غیر از رنگ قرمز ، رنگ دیگری هم چون سبز ، آبی یا بنفش داشته باشد ، قبل از نصب الکترود بر شیشه نئون ، نیاز به عملیات خاصی بر روی لوله شیشه ای است که به آن « پودری کردن شیشه» می گویند.
از جهت رعایت اختصار و نیز به دلیل آن که در این مرحله از کار ، موضوع صد در صد تخصصی بوده و فقط با مطالعه این مبحث امکان آموزش بسیار اندک است و حتماً باید جهت فراگیری فن در کارگاه نئون سازی حضور داشته و به موارد ذکر شده و یا از قلم افتاده با دقت عمل نمود ، لذا ضمن تأکید در تمرینات عملی مجبور به خلاصه نمودن موضوع بوده و تلاش ما در ادراک عمومی مطلب برای خوانندگان محترم است.
قبل از نصب الکترود ، زمانی که ساخت حروف انجام شده است با ریختن مایع مخصوص به جهت جذب پودر و تخلیه آن و سپس با ریختن پودر مخصوص و تعدادی ساچمه های ریز مربوط به این کار در لوله ، در حالی که دو سمت لوله را مسدود می نمایند با حرکت دادن لوله به طرفین سعی در آغشته شدن جداره لوله از داخل به پودر مخصوص می کنند. بعد از اطمینان کامل از پودری شدن همه جداره لوله ، باقی مانده پودر و ساچمه ها را از درون تخلیه نمایند.
اینک الکترودها را بر روی لوله پودری شده براساس طرح و به شکل لازم جوش می دهند و نئون برای شارژ آماده است ، البته برای لوله های پودری ، دیگر گاز نئون شارژ نمی شود ، بلکه گاز آرگون و شبیه به آن است که در شیشه نئون شما باعث رنگ های غیر از قرمز می شود.
دستگاه واکیوم :
وسیله ای است که به ما کمک می کند تا داخل لوله شیشه ای را از هوا تخلیه نموده و سپس گاز مورد نظر را به آن شارژ کنیم. استادان نئون سازی زمانی که یک شیشه نئون را به دستگاه متصل می نمایند با توجه به صفحه آپر روی دستگاه و بعضاً حتی از نوع صدای دستگاه تشخیص می دهند که لوله چه زمانی خالی و یا کی پر شده است و میزان ولتاژ لازم که باید بر مقدار گاز و حجم لوله باشد ، تعیین نموده و در نهایت به وسیله مشعلی که شعله باریک و قوی دارد ، محل ورودی گاز را مسدود نموده و نئون از تحت شارژ خارج می کنند ، اما هنوز باید به وسیله ترانز مخصوص و جریان برق وضعیت چگونگی رنگ و شارژ کنترل شود.
درست است که این موضوع تخصصی بوده و شرح آن برای خوانندگان کمک زیادی نخواهد کرد ، ولی یک هنرجوی نئون سازی حداکثر پس از هفت یا هشت ماه کار مداوم زیر نظر استاد به راحتی در این کار متبحر می شود.
ترانزنئون :
وسیله ای است که جریان برق معمولی را تغییر داده و با ولتاژ بالا به نئون می رساند. نوع الکتریکی آن مجموعه ای از سیم پیچ ، شبیه دستگاه جوش می باشد که از قدیم مورد استفاده تابلوسازان قرار می گرفت ، ولی امروزه نوع الکترونیکی آن نیز در بازار یافت می شود که همچون – های ولتاژ – در تلویزیون کار بالابردن ولتاژ معمولی برق را انجام می دهد. در این کار هر یک متر لوله نئون که شارژ شده است هزار وات ترانز را می طلبد.
علاوه بر جنس الکترود ، نحوه صحیح شیشه سازی ، شارژ گاز ، میزان کیفیت آن و هم چنین نوع ترانز و حتی سیم کشی نئون که با کابل های مخصوص خودش بوده ، موثر می باشد. دقت و ظرافت این کار از درجه بالایی برخوردار می باشد.
عیب یابی :
در نئون های ساخته و نصب شده بعضاً اشکالاتی رخ می دهد که لازم است یک تابلوساز از آن اطلاعاتی داشته باشد و بتواند رفع نقص نماید. خاموشی در یک نئون علت های مختلف دارد ، در هنگام بازدید موارد زیر باید توجه شود :
1-شکستگی نئون : در بعضی از شیشه های نئون به علت عدم دقت در شیشه سازی در قسمت زاویه ها یا در محل های جوشکاری به دلیل نازکی شیشه ترک های ریزی بر می دارد که با چشم دیده نمی شود و موجب خروج گاز می شود که اصطلاحاً به این واقعه « ستاره شدن نئون » می گویند.
2-دشارژه شدن : در این عمل به علت کم گاز بودن و یا جنس نامرغوب آن نئون پس از مدتی ابتدا کم رنگ شده و سپس خاموش می شود.
3-سیاه شدن الکترودها : سوختن الکترود به علت کهنگی و یا نا مرغوب بودن جنس آن موجب کم رنگ شدن و سپس خاموش و روشن شدن های ضعیف و نهایتاً خاموشی کامل نئون می گردد.
4-کابل : قطع شدن کابل ها یا سیم ها از یک قطعه نا معلوم و یا استفاده ازکابل های غیر استانداری که متعلق به نئون نبوده است.
5-ترانز: ترانزهای نئون اگر بی کیفیت باشند به زودی موجب خاموشی شیشه نئون می شوند ، اما حتی مرغوب ترین نوع ترانز نئون را باید هنگام نصب دقت نمود که در جای گرم یا مرطوب یا متحرک نصب نکنیم. ضمناً تا جایی که امکان دارد به خط نئون نزدیک نصب شود ، زیرا اگر هر مقدار کابل بیشتری استفاده کنیم فشار بیشتر بر روی ترانز خواهد بود. گفتیم که هر یک متر لوله نئون نیازمند هزار وات ترانز است این موضوع برای خط راست رعایت می شود ، ولی برای حروف معمولاً در هر یک متر ، 1200 وات ترانز را در نظر می گیریم. البته بد نیست بدانیم نئون با رنگی غیر از قرمز فشار کمتری روی ترانز می آورد و بعضاً می توان برای حروف غیر از قرمز هم در هر متر هزار وات ترانز در نظر گرفت. موارد ذکر شده از مهم ترین علل خاموشی نئون می باشد.
روش اصلی ساخت نئون همین تبحر دست است که با قابلیت های فردی ارتباط مستقیم داشته و در همه کشورهای دنیا نئون به همین شکل ، بیشتر کارش با دست انجام می شود. در بعضی از کشورهای اروپا یا آمریکایی حداکثر آن است که ابزار مورد استفاده شان مقداری پیشرفته تر می باشد ، مثلاً دستگاه واکیوم مجهزتری و یا مشعل های متفاوتی و یا ابراز شارژ گاز بهتری دارند ، لذا دانستن نکاتی که ذکر شد پایه و اصول کار به حساب می آید و در هر جای دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.
نمونه کار نئون تابلوسازی طاهر
